Duurzaam medicatie voorschrijven

Achtergrond
Medicijnen spelen een cruciale rol in de gezondheidszorg, maar hebben ook een aanzienlijke impact op het milieu. Ze dragen bij aan ecologische problemen en vormen daardoor indirect een bedreiging voor de volksgezondheid. Deze milieu-impact ontstaat indirect door factoren als ontwikkeling, productie, transport, gebruik en afvalprocessen (de levenscyclus), maar kan ook direct veroorzaakt worden doordat medicijnresten in het milieu terechtkomen, waar ze schadelijk zijn voor verschillende organismen. 

Binnen de Nederlandse gezondheidszorg dragen geneesmiddelen en andere chemische producten, onder andere bij aan (1): 

• Meer dan 50% van de totale afvalproductie 
• 41% van de uitstoot van broeikasgassen 
• 80% van het grondstoffenverbruik 

Daarnaast komt jaarlijks minstens 190.000 kg aan medicijnresten in het water terecht (2). 

Groene voorschrijfkeuzes maken
Idealiter zouden voorschrijvers, naast effectiviteit, veiligheid en kosten, ook de milieu-impact van medicijnen mee kunnen wegen. Helaas ontbreekt hiervoor vaak de benodigde informatie. Meer onderzoek en transparantie zijn essentieel om ‘groene’ voorschrijfkeuzes te maken. Zodra meer informatie beschikbaar komt, wordt deze op Farmacopedia verwerkt in de monografieën per indicatie. 

Wat kun je nu al doen?
Hoewel er op sommige gebieden nog veel essentiële informatie mist, kun je als voorschrijver wel al een bijdrage leveren aan een duurzamere gezondheidszorg met deze concrete tips (3): 

1. Voorkom onnodig medicijngebruik

• Stimuleer leefstijladviezen en niet-medicamenteuze behandelingen.
• Ontmoedig onnodig gebruik van vrij verkrijgbare medicijnen zoals pijnstillers.
• Schrijf alleen medicatie voor als er een duidelijke indicatie is. 

2. Minimaliseer verspilling

• Vermijd ‘zo nodig’-medicatie als deze waarschijnlijk niet wordt gebruikt. 
• Schrijf, vooral bij een eerste recept, kleine hoeveelheden voor om overtollige medicatie te voorkomen. 
• Optimaliseer de medicatielijst door tijdens opname regelmatig verouderde of niet-relevante medicatie te verwijderen. 

3. Kies voor milieuvriendelijke alternatieven

• Vermijd medicijnen met directe uitstoot van broeikasgassen, zoals dosis-aerosol inhalers en anesthesiegassen (4,5). 
• Geef bij gelijke effectiviteit de voorkeur aan orale toedieningsvormen (6). 
• Kies altijd voor (optimale dosering van) paracetamol voordat je een NSAID voorschrijft (tenzij er een specifieke indicatie is) vanwege de hogere toxiciteit van NSAID’s voor waterorganismen (2). 

4. Stimuleer verantwoord medicijnafvalbeheer

• Adviseer patiënten om altijd overtollige medicatie terug te brengen naar de apotheek en deze nooit door te spoelen. 
• Stimuleer het afvegen van overtollige medicatie van de huid en weggooien in de vuilnisbak in plaats van af te spoelen, zoals bij diclofenacgel (7). 

5. Houd de medicatielijst actueel en optimaliseer het medicatiegebruik (8)

• Zorg dat de medicatieverificatie is uitgevoerd.
  Identificeer en corrigeer discrepanties tussen de medicatielijst en het daadwerkelijke medicatiegebruik. In het Amsterdam UMC kan dit gedaan worden door het medicatie-team (M-team; tel. 29594 (AMC), 61616 of 36561 (VUmc); zakkaartje Medicatieverificatie bij opname). 
• Voer een medicatiebeoordeling uit.
  Laat het geneesmiddelgebruik systematisch beoordelen door de arts, apotheker en patiënt. Dit gebeurt middels een gestructureerde, kritische evaluatie van medische informatie, farmaceutische informatie en gebruikersinformatie. In het Amsterdam UMC kan dit gedaan worden door het Klinisch Farmacologisch Consultteam (zie contactgegevens onderaan deze pagina). 

Samen werken aan duurzame zorg
Binnen Amsterdam UMC zet het Green Team medicatie zich actief voor het in voor duurzaam medicijngebruik. Wil je bijdragen? Neem contact met ons op via [email protected]  

Heb jij een goed idee of een succesvolle actie die andere Green Teams kunnen overnemen? Laat het ons weten via [email protected] of deel het zelf via de Groene Zorg Community. Samen maken we het verschil! 

 

Bronnen 

1. Steenmeijer M, Pieters L, Warmerhoven N, Huiberts E, Stoelinga M, Zijp M, et al. Het effect van de Nederlandse zorg op het milieu. Methode voor milieuvoetafdruk en voorbeelden voor een goede zorgomgeving. The impact of Dutch healthcare on the environment Environmental footprint method, and examples for a healthy care environment: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu RIVM; 2022.
2. Moermond C, Montforts M, Roex E, Venhuis B. Medicijnresten en waterkwaliteit: een update. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), 2020.
3. Piët J, Teeuwisse P, Sigaloff K. Vermindering van de milieu-impact van medicatie [Reducing the environmental impact of medication; the role of the prescriber]. Ned Tijdschr Geneeskd. 2024 Mar 5;168:D7985. Dutch. PMID: 38470248.
4. Dekhuijzen P, Snoeck-Stroband J, van Boven J, van Aalderen W. CO2-voetafdruk van inhalatoren kan op vele fronten omlaag: Effectiviteit en medische indicatie blijven voorop staan bij keuze inhalator. Pharmaceutisch Weekblad. 2022;157(16):14-7.
5. Venema P, Friedericy H, Kweekel D, Sarton E, Jansen F. Een inventarisatie van het gebruik van inhalatieanesthetica en lachgas in de Nederlandse ziekenhuizen (pdf). Ned Tijdschrift voor Anesthesiologie 2022. 
6. Ghosh P, Pinder A, Griffiths S, Lancaster P, Dobson A. Perioperative oral paracetamol: kicking the intravenous habit to promote sustainable healthcare. BJA Open. 2022;4:100074.
7. S. Bielfeldt, D. Urquhart, M. Brandt, N. Hennighausen, R. Bazzanella. Reduction of residual topical diclofenac in waste water by a wiping procedure before hand washing, Chemosphere, Volume 292, 2022, 133350, ISSN 0045-6535, https://doi.org/10.1016/j.chemosphere.2021.133350.
8. Teeuwisse, P. J., van der Linden, C. M., Buurman, B. M., Kramers, C., Spiers, H. P., & Karapinar-Çarkit, F.. Overdracht van medicatiegegevens. N Ned Tijdschr Geneeskd.2019;163.